top of page
blog #4: xxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
blog #5: xxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
blog #6: xxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
Carlito Quandt;
piscador di Rancho
Ana Maria Hernandez
11.2.23
Nos por haya fragmentonan di e historia di Rancho den un album familiar yen di potret, den e memorianan di nos grandinan, den a hanchinan di Oranjestad y por ta hasta den dichonan nos ta uza diariamente. Nos por imagina cu por ta Juan tin un potret di su tata, un piscador di Rancho tempo di su tempo. Por ta Maria, cu awo ta biba na Hulanda, ta corda e cantica di piscador su welo tabata canta p’e tempo e tabata chikito. Ora Ricardo recorda su mama, e ta corda su receta di pisca crioyo di Rancho.
E material aki ta valioso. E ta registra e bida y experencianan di un comunidad y ta forma parti integral di e herencia cultural di e isla. Lastimamente, ya caba den e prome fase di nos investigacion, nos por a constata con dificil e ta pa por haya acceso na dje. Mayoria di material manera potret antiguo of otro sorto di documentacion a bay perdi. Ta comun cu elementonan importante di nos historia ta wordo balora laat y pesey nan no ta wordo preserva na tempo. Un di e metanan di Fundacion Rancho ta pa purba rescata lo cual tin ainda di e historia di Rancho door di entrevistanan na fuentenan primario y secundario den e comunidad di pesca di e bisindario.

Entresvista cu Carlos Roberto Quandt (piscador di Rancho), Samuel Sarmiento (artista) y Ana Maria Hernandez (curador) na Fundacion Rancho. Fotografo: Rafael Barragán. © Fundacion Rancho.
Riba un diasabra mainta nos a sinta na e cede di Fundacion Rancho na Visstraat, cu Carlos Roberto Quandt. Miho conoci den comunidad como Carlito, e ta un di e poco piscadornan activo ainda den e bisindario. Mayoria di e piscadornan conoci di e comunidad lamentablemente a fayece, tin un otro profesion cu ta duna un entrada economico mas stabiel of simplemente no por eherce e profesion aki mas. Esaki tin un impacto grandi riba e comunidad su acceso na pisca fresco; un recurso cu semper tabata e fuente primordial di alimento y stabilidad economico pa nan. Den un proximo publicacion, mi lo elabora mas ariba e causanan y e diferente efecto di e problematica aki.
Cu Carlito nos a papia tocante su conocemento di e profesion di pesca, e peligernan riba laman, nos conexion cu naturaleza, e desaroyonan di e Waf di Playa y su impacto real pa e comunidad. Tur esaki a wordo comparti door e lens di su recuerdonan.

Samuel Sarmiento, Entresvista cu Carlitos Quandt, 2022
00:00 / 00:55
Fragmento di e entrevista cu Carlito Quandt:
"Mi prome biaha cu m'a bay pisca"
Carlito ta bin di un famia di piscador Ranchero. Su tata, Bartolo Quandt, tabata un stuurman-motorist y naturalmente un piscador, manera tabata habitual den e bisindario. Ora mi a puntra Carlito ken den su famia sa pisca, sin duda, su contesta tabata: “nos tur.” Mi mester aclara akinan cu e tarea di piscamento den e comunidad tabata reserva solamente pa e hende homber. Hende muhe su rol den e comunidad a keda semper fundamental, relaciona entre otro na e parti di e comercio di e pesca. Esaki ta un otro tema importante den nos investigacion.
Ora nos a puntra Carlito tocante su infancia na Rancho den añanan 60 y 70, e recuerdonan tabata relaciona cu laman. E ta conta nos:
“Den Rancho nos tabata tin tur cos. Nos tabata tin un infancia hopi dushi. Manera, nos ta sali di [Visstraat] ta dos, tres minuut nos ta na waf [di Playa]. Nos ta bay come fruta, nos ta bay landa. Waf tabata limpi limpi y ora di tempo cera, bo busca e muchanan den Rancho, bo’n ta haya nan. Si bo kier haya nan, bo ta bay Mambo Beach. Of nos coy e canoanan, fia nan. Nos ta bay cay, coy calco. Nos tabata tin un infancia hopi dushi. Den Rancho tabata hopi dushi.” (1)

Carlitos drechando un boto crioyo. Potret cortesia Carlos Roberto Quandt.
Actualmente, Carlito ta dedica su mes na e drechamento di boto, un habilidad ela siña for di chikito mirando Ercadio Orman, Django y Isauro Peñaranda traha boto crioyo den e hanchi banda di su cas. Ora e tabata chikito, e tabata gusta traha boto miniatura cu e cahanan di palo unda nan tabata transporta whisky. Mas o menos binti aña pasa ela traha su prome boto grandi cu ela duna e nomber di su mama, Nora Isabel. E boto tin 22 pia di dek y 20 pia di kiel (un pida palo pisa den forma di un balki riba ful e largura di e boto) y ta un di e ultimo botonan crioyo bo por wak mara na waf di Playa (Waf di Rancho). (2)

Nora Isabel, boto di Carlitos mara na Waf di Playa. Fotografo: Rafael Barragán. © Fundacion Rancho.
E tradicion di e botonan crioyo ta un di e tradicionan cu ta forma parti di e patrimonio cultural di Aruba, y cu ta bayendo perdi. (3) E falta di traspaso transgeneracional di conocemento ta hunga un rol den e perdida aki. Carlito ta un di e poco persona riba e isla cu tin e conocemento pa traha y drecha e botonan aki. Un otro motibo pakico nos no ta wak hopi boto crioyo mas ta e yegada di e botonan di ‘fiberglass’ na Aruba. E material aki ta zorg pa botonan mas duradero y tin biaha mas economico. Pero e topico di e botonan, su desaroyo y e rol cu nan ta hunga den e comunidad di pesca, ta un tema amplio cu mi lo elabora riba dje den un proximo publicacion.
Avancenan tecnologico manera e botonan di fiberglass a trece bentaha pa e picadornan, facilitando cierto tareanan di e ofishi di pesca, cu prome tabata haci cu e profesion tabata mas peligroso y dificil. Carlito ta comenta cu su omo nunca tabata kier pa e tin su mesun boto: “e kiermen e trabao di laman ta hopi duro”. (4)
Carlito ta conta nos di e diferencia entre piscamento cu boto di vela tempo di su tempo y piscamento awo cu tecnologia:
“Si bo bisa e piscadornan di awo cu nos ta bay bek den tempo, nan ta bay prome dia, nan no ta bay nunca mas. E pesca di boto di vela, ora bo tin cu lanta e hancro, ta na man bo ta lante. No tin motor pa bo core bule anto manda baliza. Awo ta motor bo ta lanta baliza. [Prome], ora cu ta yega e momento pa lanta hancro, bo tin di bay na rudia, [leun] bo lomba na e mast, y hala na man. Ta pesey e hombernan di Rancho tabata hombernan forma”. (5)
Carlito ta elabora riba e cambionan cu a bin cu e avancenan tecnologico, splicando cu prome e piscadornan tabata pisca na man. Awo nan por uza un winchi, un aparato manera un katrol cu ta wordo uza pa adapta e tension di e liña di pisca. Prome nan tabata uza liña di katoena y no di plastic. Carlito ta conta nos con e piscador tabata prepara nan liña:
“E liña ta wordo getam. E tam ey bo ta coy na e palo di mangel, mangrove, e ta saca un baliña (un bonchi). Ora e ta bruin, nan ta kita e punta, corte den cruz anto nan ta tam e liña y e liña ta bira bruin”. (6)
E azeta di e bonchi ta proteha e liña pa e no putri. (7)

Ilustracion di con piscadornan ta calcula nan posicion riba lama. © Plataforma Aruba.
Un otro cambio a bin cu e introduccion di e tecnologia di GPS. Prome, piscadornan tabata uza puntonan di referencia riba tera pa calcula nan rumbo, unda nan ta of unda nan mester bay. “[E piscadornan di prome] tabata pisca cu puro luz, cu sero, etcetera, pa nan sa nan posicion”. (8)
Den e buki Perseverancia menciona den nos publicacion anterior, e escritor ta ilustra con esaki tabata tuma lugar:
“Rato rato [e piscador 1] ta tira bista pa tera. E ta haci su calculacion, si e distancia di unda nan ta pa tera, ta e distancia apropia pa nan por boud (cambia di direccion). [E piscador 2] tambe no ta laga di tira su bista riba tera, pa despues intercambia pensamento cu [e piscador 1] encuanto e distancia, e coriente di laman y e biento”. (9)
Awendia, e sistema di GPS, unda un computer ta guia e piscador na e locacion unda e kier bay, ta haci e metodo aki innecesario y por hasta yuda ora piscadornan perde riba laman. Pero e uzo di tecnologia aki por tin su banda negativo. Carlito ta adverti cu e uzo di tecnologia ta stroba nos relacion cu naturaleza. E intuicion di e piscador ta un elemento hopi importante cu tur piscador mester sigui desaroya y mantene:
“Mientras mas tecnologia nos uza, corda bon, si algo pasa cu tecnologia caba [of faya], con bo ta bay cuminsa? Abo ta [traha] cu tecnologia, ami ta [traha] cu naturaleza. Esey t’e cos”. (10)
E tema di e intuicion di e piscador ta fascinante. Segun e storianan, nan intuicion of relacion cu naturaleza por ta asina desaroya cu un piscador por sa ki pisca ta ranca su liña, prome cu e por wak e. Den Perseverancia, tin algun fragmento cu ta ilustra esaki bon:

Potret captura pa Fraters di Tilburg na 1923. Nan a describi e imagen aki na hulandes como 'een bootje in de haven' (un boto den waf).
“No ta dura mucho cu [e piscador] ta bringa atrobe cu un pisca. Na manera cu [e piscador] ta haci, [e di dos piscador] ta compronde cu esaki no ta un picuda…‘Segun mi e ta un mulato’, [e di dos piscador] ta grita di e otro banda. E pisca ta tuma un parti grandi di laman pa defende su mes; e ta core y ranca di un banda pa otro…Poco poco pero sigur [e piscador] ta gan’e na banda di e boto. [E di dos piscador] kende ta sigui henter e bataya, mesora a bin yuda [e piscador] y manera e di, e pisca ta un mulato”. (11)
Den un otro fragmento di e storia nos ta lesa con e piscador ta haci uzo di su intuicion un biaha mas:
“[E piscador] ta sinti con un tremendo forza ta ranca su liña. Su experiencia ta bis’e cu esey no por ta otro sino un tribon cu ta ataca su pisca” (12)
E intuicion y experiencia di un piscador por scap’e di peliger, tin biaha miho cu e tecnologia. Carlito ta conta nos di un experiencia un par di aña pasa, unda su intuicion a scap’e di peliger:
00:00 / 00:50
Fragmento di e entrevista cu Carlito Quandt:
"Lama no ta come resta"

Den nos conversacion cu Carlito nos a siña hopi mas y scucha diferente storianan cu ta demostra cu e trabao riba laman ta un peligroso. Pero pa awo nos ta lag’e akinan, pa nos por toca e otro puntonan di un manera mas amplio den e proximo publicacionan di e blog.
Entresvista cu Carlos Roberto Quandt (piscador di Rancho) na Fundacion Rancho. Fotografo: Rafael Barragán. © Fundacion Rancho.
-
Carlos Roberto Quandt, entrevista na Fundacion Rancho (Aruba), 3 December 2022. E audio di e entrevista lo ta disponible na Fundacion Rancho for di September 2023
-
Lucia Kelly, Coleccion Di Palabranan Poco Uza Na Papiamento, Augustus 2018. Disponibel online gratuitamenta: https://ana.aw/wp-content/uploads/2018/08/20180814_palabranan_poco_uza_version1.0.pd
-
Byron Boekhoudt, Piscamento na Aruba, 2015, p.4-6.
-
Entrevista cu Carlito Quandt, 3 Decemer 2022.
-
Ibid.
-
Ibid.
-
Marco Valentino Christiaans, Perseverancia, 2002, p. 174.
-
Entrevista cu Carlito Quandt, 3 Decemer 2022.
-
Christiaans, p.32.
-
Entrevista cu Carlito Quandt, 3 Decemer 2022.
-
Christiaans, p. 38-39.
-
Ibid., p. 41.




e color y sabor di e bida di e piscador
Ana Maria Hernandez
5.12.22

Potret captura pa Fraters di Tilburg na 1923. Nos ta wak un piscador ta rem den un yola na e waf di playa (Archivo Nacional Aruba).
E profesion di piscador ta hopi biaha un bataya. E dificultadnan di e comunidad di piscador, papiando especificamente di esnan cu ta biba di e ofishi aki, ta relaciona cu e peligernan riba laman, e acceso na e wafnan y na e pisca, nan derechonan, como tambe un relacion tin biaha confuso entre e comunidad en general y e ofishi di pesca. E ultimo punto aki ta un resultado di e desconeccion cu e comunidad di pesca door di e falta di informacion y balor pa e profesion. Desaroyo tecnologico a facilita cierto tareanan pa e piscadornan como sosode cu e GPS y motor pa djis nombra algun ehempel. Pero otro desaroyo como e entrada di e refinaderia of actualmente e desaroyo rond di e waf di playa, a causa cambionan mas fundamental den e ehercemento di e profesion aki.

Buki Perseverancia skirbi door di Marco Christiaans na 2002.
"[E boto] ta subi baha cu e olanan. Solamente e ruido di e laman bo ta tende. Riba e boto a bira keto manera no tin ningun alma na bordo. Tjaaaaaashiiiiii, tjaaaaashiiii, tjaaaaaashiiiii. Den esey: tiro, tur dos piscador ta duro. Den un fraccion di tempo e kietud riba e boto a cambia den un campo di bataya. Tur dos piscador ta den fuerte bataya cu e pisca nan tin na liña." (1)
perseverancia pap
Den e pasahe literario aki, Marco Valentino Christiaans (b. 1949) ta purba captura un fraccion di tempo den un momento di pesca. Su obra semi-biografica Perserverancia (2002) ta purba di documenta na Papiamento e bida di un piscador Arubano na e comienso di siglo 20. Cu e mayor precision posibel, Christiaans ta documenta e diferente aspectonan importante den e ofishi di pesca na e isla basa riba entrevistanan cu piscadornan y e comunidad di pesca di e epoca. Lesando e buki mi a puntra mi mes si e ta refleha tambe e bida di e piscador di awe’n dia.
Un di e metanan di e proyecto ta pa imagina y (re)construi con e bida di e piscador di Rancho ta. Pero dibiaha ta yega e realisacion cu e ta imposibel pa papia di un storia homogeneo y ordena. Ora nos papia di e piscador di Rancho, nos ta papia di personahenan multiple. E investigacion aki ta un buskeda pa diferente piesa cu conhunto ta forma un mosaico compleho. Cada piesa tin su mesun caracter, ta wordo afecta pa diferente circunstancia y ta e refleho di su epoca. Nos ta puntra nos mes si tin puntonan clave unda tur e piesanan aki ta bin hunto? Cua ta e caracteristicanan nos mester identifica prome pa por cuminsa forma un descripcion global basico?
Pa yega mas serca na un respuesta, nos a cuminsa comparando e descripcionnan den Perseverancia, cu informacion mas actual. Pa esaki nos ta haciendo uzo di temanan frecuente relaciona cu e piscadornan local den prensa local, entrevistanan cu piscadornan y e comunidad di Rancho, y e rapport Piscamento na Aruba (2015) skirbi pa biologo marino Byron Boekhoudt. E publicacion aki tin como meta pa “duna un bista di e estado actual di pesca na Aruba“ como tambe “duna un poco di e color y sabor di e bida di piscador y nan famia”. (2)

Rapport Pesca na Aruba skirbi door di Byron Boekhoudt na 2015.
Durante nos ehercisionan inicial di e investigacion, nos a cuminsa pone den otro un mapa unda nos por visualisa e diferente area di importancia pa e topico di e piscador di Rancho. E mapa aki ta den desaroyo y ta wordo adapta tur dia cu informacion nobo y conexionan diverso. Porta asina ta mas facil pa haya caracteristicanan di e piscador Arubano, y, si por mas especificamente esnan di e piscador di Rancho. Pa cuminsa, nos a identifica minimo 6 area cu por wordo uza como sub-tema unda nos por profundisa nos enfoke.
6 AREA DIAGRA

Bou di e area di relacion y comunidad nos ta compronde por ehempel e tranferencia di conocemento den e comunidad, studiando unda y con nan ta tuma lugar. Den Perseverancia su relato di e bida di e piscador, nos por identifica puntonan di encuentro entre e comunidad, unda e intercambio di experiencia, conocemento, respet y pisca ta tuma lugar. Esakinan ta momentonan specifico cu ta forma parti di un sistema of ritual cu un proposito fiho. Un ehempel ta e momento unda tur piscador ta subi tera despues di un biahe di pesca. Tur piscador ta intercambia storianan di nan logronan di e dia, nan perdidanan y bataya cu e piscanan. (3) Informacion balioso ta wordo comparti entre e piscadornan; informacion cu ta yudanan ta mas sigur riba laman of yudanan tin un proximo biahe mas productivo, of di informacion cu lo forma parti di nan identidad publico di e piscador. Segun e rapport di 2015, awendia e intercambio aki ainda ta tuma lugar pero e punto di encuentro awo ta conoci como Centro di Pesca. (4) E waf’i Rancho, of Waf di Playa, ta un di e centronan di pesca, cu den e ultimo añanan tabata un tema den prensa door di e desaroyonan urbano rond di dje.

Waf'i Rancho, 2022.
Puntonan di encuentro comunal y relacionnan den e comunidad ta un area cu lo haya mas atencion den nos investigacion. Nos lo tira un bista riba e condicionnan cu ta impacta con nan ta funciona y e necesidad nan ta atende. Tambe riba nan capacidad como centronan di transferencia di conocemento. Den e proximo blogs mi lo comparti ki otro punto di encuentro tin un importancia pa e funcionamento di e comunidad.
E 6 area riba nos mapa por wordo considera como categorianan amplio cu lo yuda nos organiza y procesa e informacion. Pero esaki ta bay ta mas dificil ja cu ta obvio cu e areanan tin un relacion entre nan mes tambe. Un boto, por ehempel, lo wordo considera como un herment importante pa e ofishi di e piscador. E rol di e boto den e bida di e piscador ta asina grandi, cu e no mester ta doño di un. E boto ta un lugar, fisico como tambe simbolico, unda storianan ta wordo skirbi den tempo, conocemento ta wordo aplica y comparti. Un boto tambe ta un manera pa e piscador expresa su creencianan. Botonan cu nomber di santo no tabata straño, como tampoco e hecho cu casi tur piscador tin un santo cu ta ofrecenan e speranza di proteccion riba laman. Y por su puesto cu e tambe ta e escenario pa e storianan cu ta presenta nan mes como momentonan cotidiano, pero cu despues di cada repeticion ta cuminsa haya mas e forma di un mito. Tin hopi otro topico cu ta conecta mas di un area den e mapa.

Potret captura pa Gerardus Hubertus Delnoij entre 1964 y 1965. Riba e imagen nos ta wak piscadornan y botonan crioyo na Aruba (Archivo Nacional Aruba).
Un otro paso preparatorio importante ta pa tin cla kico ta e definicion di un piscador. Den Boekhoudt su publicacion, e definicion ta wordo estableci a base di e siguiente tres categorianan siguiendo e normanan di United Nations su Food and Agriculture Organisation (FOA). (5) Tin e Piscado di Ofishi cu ta pisca minimo 40 ora pa siman. E piscadornan recreacional ta esnan cu ta pisca menos di 20 ora pa siman. Y e piscadornan ocasional ta esnan cu ta pisca menos cu 3 biaha pa siman. Tambe tin un distincion entre pesca artesanal, cu ta e practica traditional sin haci mucho uzo di desaroyonan tecnologico y cu ta keda serca di e costa. E otro forma ta e pesca recreacional, cu ta pesca pa deporte of diversion. Tin algun otro definicion institucional pa pesca?
Ta interesante tambe pa wak con e piscadornan ta defini nan mes y nan profesion. Esaki ta un di e preguntanan nos ta enfoca ariba durante e entrevistanan nos ta realisando actualmente cu e piscadornan y e comunidad. E siman aki nos a sinta cu Carlito Quant, un di e ultimo piscadornan di Rancho. Den un otro blog, nos lo explora cu e storianan di meneer Quant, e influencia di piscamento como parti di e identidad di e comunidad di Rancho. E entrevista aki ta toca diferente topico y lo revela mas conexionnan den e investigacion.
-
Marco Valentino Christiaans, Perseverancia, 2002, 45.
-
Byron Boekhoudt, Piscamento na Aruba, 2015, 3-4
-
Christiaans, 54.
-
Boekhoudt, 11.
-
Ibid., 8.




un poblacion di piscador
Ana Maria Hernandez
11.11.22
Dos aña pasa Clifford Rosa di Fundacion Rancho a invitami pa forma parti di diferente proyecto cu ta enfoca ariba e desaroyo di arte, cultura, historia y e comunidad di e bario “Rancho”. E proyectonan aki lo forma parti di nan programa celebrando e 200 añanan di existencia di nos capital. E tempo aki tabata tin varios discusion ariba nos isla tocante e plannan pa cu e futuro di e area den waf di Oranjestad. Pa pone e problema di un manera simpel, na un banda tin e desplazamento di e piscador local y falta di acceso na e waf y na e otro e desaroyo y embeyecemento di e area aki pa turista y local. Pero e discusionan aki ta extremadamente compleho, cu poco espacio pa deliberacion. Lastimamente, tur esfuerso pa locual ta trata un dialogo a wordo influencia door di politica, diferencia di opinion, expectativanan surrealista y falta di conocemento y comprension di e comunidad di piscador na Aruba. Locual a resalta di e situacion aki ta cu un parti grandi di e comunidad Arubano no ta sinti nan mes directamente afecta pa locual ta trata e plannan di desaroyo pa e area di waf, y consequentemente, opinion a wordo duna sin tene cuenta cu hopi factor den e situacion compleho aki.

Di otro banda, pa e habitantenan di Rancho, specialmente esnan cu ta gana nan bida por medio di piscamento, e discusionan aki tabata crucial. Ora cu bo ta den e bario di Rancho, e lasonan entre e waf y e tradicionan di piscador ta un experencia sumamente visibel. Den Rancho bo por sinti e historia y e urgencia pa captura y preserva e parti aki di Aruba su identidad. Asina nos a haña e enfoke nos ODA NA E PISCADOR.
Print di piscador den e buki Then and Now (1932) skirbi pa H.E. Lampe.
E aña aki, Rancho a ricibi financiamento for di Mondriaan Fonds pa por ehecuta e proyecto aki. E “blognan” aki ta un manera factibel pa nos por comparti nos entusiasmo, metodologia y descubrimento cu nos comunidad local como tambe siguido internacional. Pero, ta importante pa enfatisa cu nos no ta wak e proyecto como un canal pa nos comparti informacion. Pa nos e ta un oportunidad pa colabora cu cualquier ciudadano of instancia den nos comunidad cu tin idea, informacion, anecdota, evaluacion y coreccion pa nos. Consequentemente, esaki ta un yamado pa cualkier persona cu kier comparti cu nos y forma parti di e proyecto sintinan mes libremente di tuma contacto cu nos. Awo, unda nos ta cuminsa?

Archivo Nacional Aruba, 2022.
Nos a opta pa cuminsa e proyecto buscando referencia den literatura y material audio-visual. Nos prome fuente tabata Aruba su Archivo Nacional (A.N.A.), caminda cu nos a uza palabranan clave y simpel, cual ta: piscamento, Aruba y Rancho. Biblioteca Nacional di Aruba, conhuntamente cu A.N.A, ta trahando riba e digitalisacion di documentonan y imagenan importante, no solamente preservando y conservando historia, pero tambe haciendo esaki accesibel na nos comunidad. E acceso na e documentonan aki ta duna nos e oportunidad pa descubri y analisa diferente informacion y alavez preserva nan integridad na un manera sigur. E coleccion cu ta disponibel online ta consisti di potret, video, texto y tambe buki.
Despues di e bishita aki nos a continua nos buskeda cu literatura cu ta disponibel online tocante Rancho, specificamente buscando e mencionamento mas antiguo di e bario Rancho. Locual tabata claro for di comienso ta cu e nomber Rancho tabata practicamente un sinonimo pa “Comunidad di Piscado”.

Potret captura pa Fraters di Tilburg durante nan mision na Aruba entre 1914 te cu final di 1930. Nan a describi e imagen aki na hulandes como 'visvangst' (pesca).

Buki Naar de Antillen en Venezuela skirbi door di Henri Van Kol na 1904.
A wordo declara cu Rancho a wordo menciona pa prome biaha oficialmente den aña 1855 den e archivonan, pero ainda nos ta buscando e documento aki. Un di e prome referencia cu nos a haya te cu awor tabata un escritura di Henri van Kol (1852 - 1925). Den esaki, e ta describi Rancho como un establecimento di piscador den area di Oranjestad caminda cu personanan di bon curason ta biba den hut den mal estado, serca di e saliña. (1) Esaki tabata un comunidad cu dificultad y cu poco recurso, cu tabata depende completamente ariba nan pesca di e dia pa nan por sobrevivi. Segun Sr. van Kol, e pobresa tabata un resultado di poco ganashi di pesca, e scarcedad di boto y heramienta pa piscamento, como tambe e mercado limita y chikito pa pisca fresco riba e isla. Den su texto skirbi rond di 1904, Van Kol ta menciona cu tin 50 habitante den Rancho cu ta depende di piscamento.
Un otro fuente di informacion cu ta menciona Rancho ta e estudio bou di e nomber “Report on Fishing” di Dr. J. Boeke (1874 - 1956), cual a wordo skirbi entre 1904 - 1905. Den e reportahe aki, Boeke ta menciona Rancho como e luga riba e isla caminda mayoria di piscador ta biba. E reportahe aki ta duna un bista amplio tocante e practicanan di piscamento di e temponan ey, cual nos lo comparti den futuro den nos blognan. E pida cortico cu ela skirbi tocante Aruba den e reportahe aki ta duna nos mas informacion tocante e habitantenan di Rancho. Boeke ta describi Aruba su piscadornan como “mayoria descendiente di e habitantenan original, e Caraiben, kende tin e aspectonan original di Indjan”. (2)

Buki Report on Fishing skirbi door di J. Boeke na 1907.
Den e buki titula Then and Now (1932), H.E. Lampe (1884-1953) ta purba di duna su lectornan un bista di con bida tabata riba e isla di Aruba prome cu temporada di 1920. (3) Cu e yegada di e dos refinaderia na Aruba, e isla a pasa rapidamente door di cambionan grandi. Rancho y su habitantenan ta wordo menciona dos biaha den e buki aki. Riba pagina 18, e ta describi e hende hombernan di Rancho como “piscado for di nacemento” cu no ta haci nada otro excepto eherce nan profesion. E ta agrega y enfatisa cu e piscadornan “no ta tuma esaki suficientemente na serio”. E ta continua cu e storia, splicando cu e piscadonan tin hopi bentaha compara cu comerciantenan di e isla. E ta conclui e seccion di piscamento local, elaborando riba e hecho cu piscadonan ta haya e productonan na mesun prijs y hincando mesun esfuerso cu antes, pero cu nan ta bende nan por subi e prijs. “Nos lo bolbe toca e tema di hendenan aki y nan custumbernan despues”. (4) Y berdad riba pagina 25 e ta continua cu esaki. Akinan, Lampe ta referi na Rancho como un vecindario peligroso, caminda cu e piscadonan, conoci como rancheros, ta hayanan confronta cu cuerpo policial frequentemente. Afortunadamente, segun Lampe,“e comunidad aki a bira mas civilisa y respetuoso, cual ta haci cu aworaki nan ta respeta autoridad”. (5)
Pa ora cu e autor y historiado Johan Hartog (1912 - 1997) a skirbi su perspectiva di con Aruba tabata prome y despues di 1920 den su publicacion Aruba: Past and Present (1953), e comunidad di Rancho tabata tin 45 piscado cu tabata residente di e bario. (6) Hartog ta conta cu Rancho “ta keda e bario di piscador di semper”. Hartog a biba na Aruba entre 1950 y 1980. Durante su añanan riba e isla, e la skirbi e coleccion di “Geschiedenis van de Nederlandse Antillen, a historical account of the Dutch islands in the Caribbean”. Hartog a laga nos tambe cu un coleccion increibel di potretnan historico cu a captura con bida tabata riba e isla di Aruba. Mi ta recomenda tur hende pa pasa door di su coleccion digital di e imagenan aki. Den su publicacion “Aruba in oude ansichten (1972)”, nos por haya imagenan unico cu ta captiva Rancho y su habitantenan.

Potret captura pa Fraters di Tilburg durante nan mision na Aruba entre 1914 te cu final di 1930. E imagen aki a wordo publica den e buki di Sr. Hartog, kende a skirbi bou di e imagen ‘Rancho started as a fishermen’s village with around 50 inhabitants.’
Riba pagina 35 tin un imagen di Rancho di aña 1923. (7) Riba e imagen aki nos por wak claramente e hutnan cu a wordo menciona pa Sr. van Kol. Hartog a pone como descrpcion di e potret aki: “Rancho a cuminsa como un comunidad di piscado cu 50 habitante”. Den e siguiente paginanan nos ta haya un bista mas intimo di e hombernan y muhenan (habitantenan) di Rancho.


Potretnan di e hombernan y muhe di Rancho, cu a wordo inlcui den e publicacion di Sr. Hartog.
Cierto imagenan den e buki di Hartog a wordo captura pa Fraters di Tilburg. Esaki tabata un congregacion religioso Catolico pa hende homber, funda na Hulanda. E congregacion tabata na Aruba pa un mision entre 1914 te cu final di 1930. Durante nan mision den Caribe, e congregacion a tuma mas cu 30 mil potret analogo, di cual 10 mil a wordo digitalisa caba y ta accesibel online. Lastimamente, no tin consistencia den e fechanan y e description riba e potretnan ta hopi limita. Sinembargo, e informacion visual den e imagenan aki a yuda nos identifica diferente aspectonan interesante cual nos lo comparti y investiga den e proximo 6 lunanan.

Potret captura pa Fraters di Tilburgdurante na 1924.

Potret captura pa Fraters di Tilburgdurante nan mision na Aruba entre 1914 te cu final di 1930. Nan a describi e imagen aki na hulandes como 'visvrouwen' (muhe di piscador).

Potret captura pa Fraters di Tilburgdurante nan mision na Aruba entre 1914 te cu final di 1930. Nan a describi e imagen aki na hulandes como 'Vissershutje met belangstellenden' (choza di piscador cu candidatonan).
Ta importante pa tuma nota cu e literatura di nos isla ta hopi recien, y e mayoria di e referencianan cu tin den archivonan a wordo skirbi door di oficialnan religioso of di e reino Hulandes. Despues e localnan cu tabata bibando na Aruba den e periodo di “holandisashon”. (8) Consecutivamente, mayoria di e escritonan aki ta skirbi for di un perspectiva Hulandes y ta influencia pa e prehuicio cultural aki.
E tema di e piscador local ta trece dilanti hopi preguntanan importante cu ta bay mas leeuw di ken nan ta y nan profesion. E ta duna nos un espacio pa reflexiona tocante nos comportacion cu comunidanan cual a wordo marginalisa y con e actitud y pensamento global ta afecta un realidad local. Nos ambicion cu e proyecto aki no ta pa ofrece un bista completo riba tema aki. Nos meta ta pa haci visibel e falta di informacion valioso cu ta forma parti di nos herencia cultural y pa futuro proyectonan y profesionalnan por sigui añadi na e conocemento aki. Pa awo, nos ta cuminsa nos buskeda cu hopi pregunta. Nos kier invita abo pa yuda nos completa e puzzel aki. Si abo of algun conoci tin storia, anecdota, material audiovisual of cualkier informacion bo kier comparti cu e proyecto, tuma contacto cu nos.

Potret captura pa Fraters di Tilburgdurante nan mision na Aruba entre 1914 te cu final di 1930. Nan a describi e imagen aki na hulandes como 'Schildpad' (turtuga).
-
Henri Van Kol, Naar de Antillen en Venezuela, 1904, 280.
-
J. Boeke, Rapport betreffende een voorlopig onderzoek naar den toestand van de Visscherij en de industrie van zeeproducten in de Kolonie Curaçao (Deel 1), 1907, 75.
-
H.E. Lampe, Aruba Then and Now, 1932.
-
Ibid., 18.
-
Ibid., 25.
-
Johan Hartog, Aruba : Past and Present : From the Time of the Indians until Today, 1961, 384.
-
Johan Hartog, Aruba in oude ansichten , 1974, 35.
-
Wim Rutgers, Balans. Arubaans letterkundig leven. De periode van autonomie en status aparte 1954-2015, 2016, 32.




bottom of page